А Р А М У Н ЗМЕСТ Кола часу
4-5
Хто такiя
6_-7 8-9 10-11 12 13 14-15 16 17 18-19
рыцары
ыцара
Выхаванне р
кай У рыцарс
збраёўнi
ярэднявечча
мы С Чароўныя да
Лабірынт і рэбусы
Шляхта Беларусі
Рыцарскія турніры Замкі
Казка «Выратаванне Анэлі»
20-21 22-23
Вясёлыя цікавосткі
Незвычайны Мінск Крыжаванка, сл
оўнічак
2
24
Гіс З яе тдорыя адкр па ст апамогай ывае сва е можн Трэбааражытны а адп таямніцы х т о равіц ужо м лькі н часах. ца ў столькі ціка а у ж х в н апраў ў іліну ў цудо ыя ры дную ным! Якія ж ўных сук цары ў бзаплюшчы вандр оўку нейкія рыцары енках, ве ліскучых ць вочы на Бе далёкія , палацы лічныя па даспехах – і вось п і л к , пры ерад лацы г Так, к арусі?». раіны гавозамкі?! – с табой і з а м кі… «оПжыя дамы кажац рым! чытае анечне ж е Х ач іба гэ гістор ш, мы па , было! І та ўсвёы. – Мы жакайце! с з ы п д і б р , а ыло т не пра абуем там с памо дапа ут, лепейапраўдныможам заз раскрыц гай часоп і ь я с і з р а т ,я аб захап а ўсё з н цуды! Д нуць у самые ўсе таямкі ты зара ляльн умаю адзей і птуш я , а ны ты яе глы ніцы б з й ел Калі т ка Цікаўксправе бу мі сябрам пагадзіш б дуць ся, штіні і адшукарускай і . Т а нашуюы гатовы а. м хлопч у першу , можна ык Ва дапамагао вандравааць ць таб сілёк ц п ю а ч вандр Хутчэ е ў гэь оўку. ынаць тай й нап ерад!
Прывітанне, мае дапытлівыя сябры Я – птушка Цікаўка, а гэта мой сяб! Сёння мы з вамі распачнём захаплялра Васілёк! па старонках гісторыі роднага краю. ьную вандроўку ў розных куточках нашай краіны, паб Я пабывала цікавага і новага. Усім самым цудоўначыла шмат і захапляльным я хачу падзяліцца ым і Васільком! Разам мы раскрыем таз вамі старажытных замкаў і дапаможам ямніцы ратаваць даму сэрца. У суправаджэннрыцару і прыгожых паннаў мы наведаем сапраўдны баль. А таксама дазнаемся , як шукаць скарбы і якія сакрэты хав ае сталіца Беларусі – Мінск. Узбагаціць свае веды па гісторы дапамогуць музейныя прадметы. Аі нам заданні і складаныя галаваломкі не творчыя сумаваць. Накіроўваемся ў падарожждазволяць а!
3
Усе мы сутыкаемся з часам. Мы сочым за ім, каб не спазніцца ў школу, не прапусціць любімы мульцік, нарэшце, каб не забыцца на Дзень народзінаў сваіх родных і іншыя цудоўныя святы. Секунда змяняе секунду, на змену сённяшнему дню прыходзіць наступны, а год змяняецца годам. “У адну раку нельга ўвайсці двойчы,” - сказаў старажытны філосаф. Сапраўды, кожны момант, кожнае новае імгненне не падобнае да іншага!
21
НОВЫ Ч
Навука гiсторыя займаецца вывучэннем жыцця людзей у мінулым.
е дз од
Усё нашае жыццё складаецца з шэрагу падзей, якія аб’ядноўваюцца ў асабістую гісторыю кожнага чалавека. Яна не падобная да іншых. Аднак існуе і агульная гісторыя чалавецтва, вывучэннем якой займаецца спецыяльная навука. Напэўна, ты ўжо здагадаўся, як яна завецца?
ст аг
Каб не заблытацца ў вялікай колькасці падзей, можна запісаць іх на спецыяльнай стужцы – стужцы часу. Яе для цябе і Васілька падрыхтавала Цікаўка. Стужку дзеліць канкрэтная дата – год нараджэння Ісуса Хрыста. Людзі прынялі гэты год за першы. З гэтай падзеі мінула ўжо 2014 гадоў, і мы жывём у 2015 годзе пасля нараджэння Хрыста. “А што, хіба нічога да нараджэння Ісуса Хрыста не было на Зямлі?” – спытаеце вы. Натуральна, было! Але гады і стагоддзі да Хрыстова нараджэння лічаць у адваротным парадку. Час пасля нараджэння Хрыста людзі вырашылі называць “нашай эрай”, а пра гады да Хрыстова нараджэння кажуць “да нашай эры”. Напрыклад, горад Рым быў заснаваны ў 753 годзе да нашай эры. 4
АС
Напэўна, ты ведаеш, што жывём мы ў 21-м стагоддзі. Вызначыць, да якога стагоддзя адносіцца дата, вельмі проста. Калі гэта год ад 1 да 999, то глядзі на першую лічбу і дадавай 1. Напрыклад, 325 год: 3+1=4 – 4-е стагоддзе! Калі гэта год, большы за 1000, то бяры дзве першыя лічбы і дадавай да гэтага чысла 1. Напрыклад: 1492 год: 14+1=15-е стагоддзе. А калі год заканчваецца на 00, то нічога дадаваць не трэба, першыя лічба ці дзве лічбы ўказваюць на стагоддзе: 100 год – 1-е стагоддзе, 900 год – 9-е стагоддзе, 2000 год – 20-е стагоддзе.
1323г.
У першым нумары нашага часопіса мы паразмаўляем з вамі пра Сярэднія вякі. Гэты перыяд гісторыі доўжыўся ажно тысячу гадоў: з 5-га па 15-е стагоддзе, а дакладней – з 476 па 1492 год. Гэта велізарны і вельмі цікавы прамежак часу, калі жылі мужныя рыцары і чароўныя дамы.
1253г.
1410г.
15 годдзе
ста
1067г. 1 г.н.э.
5
АЖ
*
Ь СЦ
1588г.
НА
С Р Т А
ста го дд зе
ЫТ
753 г. да н.э.
у
сопіс, звяртай уваг ча чы ю та Чы е: нн Зада агоддзі. на даты – гады і ст
5
Хто такiя рыцары? У Сярэднія вякі рыцарамі называлі прафесійных воінаў, галоўным абавязкам якіх з’яўлялася абарона сваёй Айчыны ад ворагаў. Упершыню рыцары з’явіліся на тэрыторыі Францыі яшчэ ў 8-м стагоддзі (падлічы, колькі стагоддзяў таму гэта адбылося), калі правадыр народа франкаў Карл Мартэл і яго сыны пачалі раздаваць надзелы зямлi сваім дружыннікам (гл. Слоўнічак, с. 24), каб заахвоціць іх абараняць Радзіму падчас вайны. Ад іншых воінаў рыцар адрозніваўся тым, што ваяваў на кані, а не пешшу. Іншыя каралі ўбачылі, што войска коннікаў значна мацнейшае за пешае войска. Кожны кароль захацеў мець рыцараў! За тысячу гадоў пешаму войску ўдалося перамагчы ў бітве коннікаў усяго некалькі разоў.
Спачатку рыцарамі маглі станавіцца нават простыя людзі. Войны вяліся часта, і князю прыходзілася ўвесь час набіраць рыцараў, каб папаўняць сваё войска. Ён запрашаў у рыцары сялян і даваў ім за гэта надзелы зямлі.
Заданне: Падлічы, ці хопіць Васільку кароў, каб набыць поўны рыцарскі рыштунак
6
Рыцарскія даспехі, зброя і конь каштавалі дорага. Напрыклад, у 10-м стагоддзі, калі людзі разлічваліся замест грошай свойскай жывёлай, за рыцарскі рыштунак (гл. Слоўнічак, с. 24) трэба было аддаць 45 кароў – статак цэлай вёскі! Адзін чалавек наўрад ці мог забяспечыць сябе ўсім неабходным. Таму князь або кароль абавязваў просты люд дапамагаць чалавеку, які станавіўся воінам. А той наўзамен павінен быў абараняць сваіх суайчыннікаў.
Такім чынам, у Еўропе паступова фарміравалася рыцарскае асяроддзе. За кароткі час яно стала даволі вялікім, таму ўжо на пачатку 11-га стагоддзя ў яго нельга было патрапіць простаму чалавеку. Рыцарства пачало перадавацца ў спадчыну (ад бацькі да сына) і падцвярджалася спецыяльнымі граматамі і гербам. Кожны рыцар меў свой асабісты герб – выяву, якая лепш за ўсё распавядала пра якасці, уласцівыя воіну. Часцей за ўсё для сваіх гербаў рыцары абіралі выявы львоў як сімвал адвагі і мужнасці, арлоў – сімвал незалежнасці і празорлівасці, мядзведзяў – сімвал моцы і нават адзінарогаў як сімвал чысціні і непераможнасці. Паразважай, як бы выглядаў твой герб і намалюй яго. Пра якія найлепшыя свае якасці ты хацеў бы распавесці ўласным гербам?
Дарослыя бацькі-рыцары вучылі сваіх сыноў кодэксу рыцарства — спецыяльным правілам паводзін, згодна з якімі павінен быў дзейнічаць сапраўдны воін. Рыцар павінен быў любіць Радзіму і бараніць яе ад усіх ворагаў, слухацца свайго караля, казаць праўду і трымаць сваё слова, верыць у Бога, абараняць слабых і быць шчодрым.
Былі ў Сярэднія вякі свае рыцары і ў Беларусі, якія здабылі сабе славу не толькі ў межах Вялікага Княства Літоўскага. Па Расіі, Чэхіі, Аўстрыі, Турцыі, Швецыі ішла слава пра мужных беларускіх ваяроў і сапраўдных абаронцаў сваёй Айчыны!
7
8
9
У рыцарскай збраёунi
Ад удараў ворагаў рыцараў абаранялі
надзейныя даспехі, шаломы і шчыты, а сваю моц воіны маглі паказаць з дапамогай разнастайнай зброі. Вага ўсяго рыцарскага даспеха складала ад 25 да 40 кілаграмаў, таму не дзіўна, што рыцары самі не маглі залезці на каня, і ім часам патрэбна была дапамога верных пажаў.
Прылбіца (шлем з рухомай часткай, якая бароніць твар)
Кіраса Зарукаўі Рукавіцы Кальчуга Двухручны меч
10
Накаленкі
Чаравікі
Пасля пасвячэння рыцар атрымоўваў увесь свой рыштунак: шлем, даспех,
шчыт, кап’ё, меч і, канечне ж, каня. Цікава, што цяжкаўзброеныя рыцары ў бітву бралі з сабой звычайна трох коней і некалькі збраяносцаў. Збраяносцы ішлі на бітву пешшу, а падчас схватак заставаліся ззаду, з запаснымі коньмі і зброяй. Паміж бітвамі рыцары захоўвалі свой рыштунак ў спецыяльных памяшканнях у замку, якія называліся збраёўнямі. Адна з самых вялікіх і цікавых збраёўняў на тэрыторыі Беларусі была ў Нясвіжы, у палацы рыцараў з роду Радзівілаў.
Сякера - гэтая
Заданне: Паглядзі, колькі цікавых рэчаў знайшла Цікаўка ў радзівілаўскай збраёўні. Дапамажы Васільку злучыць назвы і азначэнні рыцарскага рыштунку з малюнкамі.
Шабля - сякучая
небяспечнгая зброя адначасова з’яўляецца і неабходнай рэччу ў кожнай сялянскай хаце, з дапамогай якой можна секчы дровы.
зброя з доўгім закрыўленым клінком, падобная да мяча.
Брыгандына эластычны (такі, які можа расцягвацца, а потым зноў прымаць першапачатковую форму) даспех, набраны з невялікіх металічных пласцінак. Кісцень - від Шчыт -
элемент засцерагальнага ўзбраення, прызначаны для адбіцця атак.
зброі, ударная частка якой рабілася ў выглядзе гіркі і з дапамогай вяроўкі, ланцуга або цэпа мацавалася да невялікай рукаяці з дрэва.
Алебарда - зброя,
якая спалучала ў сабе элементы кап’я, сякеры і крука, дапамагала сцягваць варожых рыцараў з іх коней.
Арбалет - зброя,
разлічаная на паражэнне праціўніка на значнай адлегласці, падобная да лука, але зручнейшая ў выкарыстанні.
11
У Сярэднявеччы існавала прыказка: у рыцара толькі два абавязкі – кахаць і ваяваць. Рыцары былі гатовыя на ўсё дзеля сваіх дам, але і дамы павінны былі адпавядаць ідэалам свайго рыцара. Лічыцца, што ўзорам прыгажосці ў той час былі жанчыны з бледнай скурай, рудавалосыя, з блакітнымі ці шэрымі вачыма. Асноўныя якасці, якія выхоўвалі ў будучых дамах, – стрыманасць, памяркоўнасць і мяккасць. Нават гучна размаўляць дзяўчатам не дазвалялася! Дзяўчынкі павінны былі жыць сціпла і не лайдачыць, а займацца нейкімі карыснымі справамі. Канечне, дамы ў той час не мылі посуд і не прыбіралі ў доме. Але яны, напрыклад, шылі сабе сукенкі, вышывалі або чыталі – такія ў іх былі заняткі.
Галоўнай справай у жыцці сярэднявечнай жанчыны лічылася выхаванне дзяцей. І ніхто нават не мог уявіць, што жанчыны могуць рабіць кар’еру, станавіцца ўрачамі, адвакатамі, вайскоўцамі! Аднак існавалі і цудоўныя выключэнні, без якіх гісторыя Сярэдніх вякоў не была б такой цікавай і прыцягальнай! У гісторыі вядома імя англійскай князёўні Этэльфлед (жыла ў 10-м стагоддзі). Яе мужа цяжка паранілі ў баі, і яна пераняла ў яго кіраванне краінай. Мужная жанчына пабудавала некалькі гарадоў і магутных крэпасцяў, якія дапамагалі ёй паспяхова адбіваць напады вікінгаў-датчан.
12
Чароўныя дамы Сярэднявечча Некаторыя дамы праславіліся тым, што дапамагалі развіццю культуры і мастацтва ў сваіх краінах. Напрыклад, Элеанора Аквітанская – каралева дзвюх дзяржаў і маці дзесяці дзяцей. Элеанора была надзвычай разумнай, адукаванай і энергічнай. Стаўшы ў 13 гадоў каралевай Францыі, яна таемна наведвала парыжскія школы (а дзяўчынкі раней вучыліся толькі дома), вывучала філасофію, літаратуру, гісторыю, мастацтва. Яна не толькі ўдзельнічала ў кіраванні дзяржавай, але нават хадзіла разам з мужамрыцарам ваяваць у іншыя краіны. Пазней Элеанора стала каралевай Англіі, і пры яе двары жылі самыя лепшыя паэты, музыкі ды мастакі таго часу. А самай знакамітай жанчынай-рыцарам Сярэдніх вякоў можна назваць Жанну д’Арк, імя якой з’яўляецца сапраўдным сімвалам Францыі. Дзякуючы яе мужнасці і рашучасці французы здолелі выратаваць ад англічан Арлеан, родны горад Жанны, і атрымалі яшчэ некалькі слаўных перамог у Стогадовай вайне. Лёс Жанны склаўся трагічна: яна трапіла ў палон да англічан, якія абвінавацілі яе ў зносінах з д’яблам і спалілі на вогнішчы. Пасля перамогі Францыі ў вайне французскі кароль зладзіў паўторны суд, на якім Жанна была цалкам апраўданая. Добрая памяць пра яе разышлася па ўсёй Еўропе.
лабірынт ца! і Лабірынт да сваёй дамы сэр Дапамажы Васільку прайсц
тавала для Разгадай рэбусы, якія падрых паглядзець ш жа цябе Цікаўка! (адказы змо у канцы нумара)
13
Шляхта - рыцары БеларусIі Беларусь – сапраўдная краіна рыцараў! Людзей, якія атрымлівалі ад князя зямлю за вайсковую службу на землях Вялікага Княства Літоўскага, у 12–13-м стагоддзях называлі баярамі. Аднак з канца 15-га стагоддзя больш распаўсюджанай становіцца назва “шляхта”, пад якой мы звычайна сустракаем апісанні подзвігаў слаўных рыцараў Беларусі.
Найвялікшую славу ў Еўропе яны здабылі дзякуючы перамозе над рыцарамі-крыжакамі, якія былі галоўнай пагрозай Вялікаму Княству з захаду. Пераможная бітва адбылася ў 1410 годзе пад Грунвальдам – цяпер гэта малая вёска на тэрыторыі Польшчы. Беларуская шляхта грала велізарную ролю ў Вялікім Княстве Літоўскім: бараніла сваю краіну ад ворагаў у шматлікіх войнах, будавала ўласныя замкі і палацы і нават сумесна з вялікім князем кіравала дзяржаваю. Шляхта лічыла сваю дзяржаву найдасканалейшай, яна ганарылася сваімі правамі: выбіраць кіраўніка, прымаць дзяржаўныя рашэнні, валодаць зямлёй – таму мужна і аддана пралівала кроў за свабоду Радзімы. У 16—17 стагоддзях найлепшую частку войска Вялікага Княства Літоўскага складалі крылатыя гусары. Гусарамі называлі вершнікаў (гл. Слоўнічак, с. 24) у цяжкіх рыцарскіх даспехах. Але чаму крылатыя? Бо да сёдлаў іх коней мацаваліся канструкцыі з дрэва і пер’яў, якія здалёк нагадвалі вялізныя крылы. Гэтыя крылы былі вышэйшыя за коннікаў, якія сядзелі ў сёдлах. І, калі ў ранішнім тумане харугва (гл. Слоўнічак, с. 24) крылатых гусараў ішоў у наступ, ворагам здавалася, што на іх рухаюцца веліканы. А калі гусары пускалі коней на ўсю моц, у пер’і пачынаў гудзець вецер! Гэты гук ад сотняў крылаў выклікаў у ворага страх і паніку. Крылатыя гусары амаль не ведалі паразаў, перамагчы іх было вельмі цяжка.
14
Побач з беларускімі рыцарамі-шляхтаю заўжды былі чароўныя дамы. Панны Вялікага Княства Літоўскага славіліся сваёй прыгажосцю па ўсім свеце. Колькі неверагодных гісторый кахання данесла да нас мінуўшчына! Напэўна, найпрыгажэйшая з усіх – гісторыя кахання вялікага князя літоўскага Жыгімонта II Аўгуста і князёўны Барбары Радзівіл. Уладар закахаўся ў сваю пекную падданую. Старанна хавалі Жыгімонт і Барбара свае пачуцці: Жыгімонт нават хадзіў да каханай праз падземны ход, пракладзены паміж вялікакняскім палацам і палацам Радзівілаў. Але цяжка вялікаму князю мець таямніцы! Людзі дазналіся пра каханне, і супраць няроўнага шлюбу паўстала ўсё Княства. Аднак, нягледзячы на ўсе перашкоды, маладыя ўсё ж пабраліся шлюбам і зажылі шчасліва. Барбара – раней усяго толькі падданая – стала вялікай княгіняй! Але нядоўгім было шчасце. Праз чатыры гады шлюбу Барбара захварэла і памерла. Хадзілі чуткі, што яе атруцілі нядобразычліўцы (падазравалі нават маці Жыгімонта, італьянку Бону Сфорцу!). Страта жонкі стала для Жыгімонта страшным горам і да канца жыцця ён не змог забыцца на сваё каханне да Барбары… Гэта гісторыя не толькі сумная, але павучальная: цаніце, што маеце, беражыце і шануйце тых, каго любіце, кажыце ім пра сваю любоў штодня. А Барбара і Жыгімонт не памерлі – яны жывуць у паданнях, кнігах, казках і карцінах.
У якім горадзе Жыгімонт і Барбара таемна павянчаліся? Ты зможаш пра гэта даведацца, калі выканаеш наступнае заданне! Выканай прыклады і запішы ў табліцу вынікі ад найменшага да найбольшага разам з літарамі, якія да іх адносяцца. *Падказка: гэты горад быў сталіцай Вялікага Княства Літоўскага.
15
Рыцарскiя турнiры
Самым вялікім рыцарскім святам былі турніры. На іх з’язджалася мноства гасцей, у тым ліку кароль са сваёй світай, каб паглядзець, як рыцары будуць змагацца паміж сабой. Спаборніцтвы на турнірах былі розныя. Напрыклад, двубой. Два рыцары сядалі на коней, бралі дзіды наперавес і з усяго духу несліся насустрач адзін аднаму, спрабуючы выбіць праціўніка з сядла. Дзіды звычайна бралі тупыя, каб моцна не пакалечыць суперніка. Таксама на турнірах рыцары змагаліся на мячах, паказвалі сваё ўменне ездзіць на кані. Бывалі і “камандныя гульні” – калі рыцары дзяліліся на дзве каманды і ладзілі невялікую бітву. Турніры мелі пэўныя правілы. Напрыклад, забаранялася раніць коней. Рыцар, які перамагаў у спаборніцтве, атрымліваў прыз: баявога каня і даспехі, якія тады вельмі дорага каштавалі. Кожны з удзельнікаў турніру абвяшчаў імя сваёй дамы сэрца. На шлемах, шчытах і даспехах рыцары мацавалі падораныя дамай стужачкі ці бранзалеты.
між і 10 адрозненняў па Паспрабуй знайсц ір! на каралеўскі турн
16
ыехалі
рыцарамі, якія пр
Р
Замкi
ыцарскія замкі з’явіліся на тэрыторыі Беларусі ўжо ў 13-м стагоддзі. Часцей за ўсё яны мелі форму чатырохкутніка. Даўжыня кожнай сцяны была каля 500 метраў (амаль як адлегласць ад Нацыянальнага гістарычнага музея да чыгуначнага вакзала), а таўшчыня складала ажно Васілё 3 метры! Па вуглах стаялі магутныя вежы, вышыня якіх Гальш к і Цікаўка а магла сягаць 25-ці метраў (як сяміпавярховы дом!) н як выг ны і паспр аведалі абава лядаў і дазваляла ўбачыць ворожае войска, калі тое было лі з стаго ддзяў амак нека ўявіць, яшчэ далёка. Замкі будаваліся ў зручных л т ькі Нашы аму, у я для абароны месцах: або ў нізіне далуч вандроўнік час яго рос ы і к (тады рыцараў надзейна аберагала Гальш цца і табе прапануюц віту. . Разм анска ь балота), або, наадварот, на пагорку. алюй га зам выяву ка! Здалёк было відаць гэтыя ваяўнічыя муры!
Замкаў на Беларусі было вельмі многа, а адным з самых знакамітых быў Гальшанскі. На жаль, да нашых дзён ён дайшоў амаль разбураным. Але, нягледзячы на гэта, руіны замка нагадваюць пра яго былую веліч і магутнасць.
Брат і сястра Уладзіслаў (будучы кароль польскі і вялікі князь літоўскі Уладзіслаў IV) і Ганна Марыя Вазы. Партрэты мастака Марціна Кобера, 1596 год.
17
Выратаванне Ан лі
Калісьці даўным-даўно, у тыя часы, якіх не памятае нават твая прабабуля,
18
жыў у Беларусі вялікі і моцны Цмок. Ён жыў у агромністай пячоры і меў надзвычай люты нораў. З’явіўся на свет гэты Цмок з каменнага яйка, якое ляжала ў той пячоры, здаецца, ад пачатку свету. Ляжала сабе ляжала — аж раптам заварушылася. А пасля выпаўзла з пячоры пачвара — уся ў залацістай лусцэ, караткалапая, кіпцюрастая, з шыпамі на спіне і вострымі, бы нажы, ікламі. Разам з Цмокам у тых мясцінах пасяліўся страх. Цмок пільна сачыў, каб ні чалавек, ні жывёла не паквапіліся на яго ўладанні. Людзі абыходзілі бокам пячору і яе ваколіцы, а калі хто раптам трапляў туды, то дамоў ужо не вяртаўся. Далёка ад гэтых цёмных мясцін, на ўзвышшы, стаяў замак, аточаны высокім і моцным мурам. У замку жыла прынцэса, якую звалі Анэля. Славілася дзяўчына хараством на ўсю ваколіцу. І ростам высокая, і тварам чароўная, і вочы — колеру марской хвалі. Сваталіся да Анэлі іншаземныя прынцы, знатныя і багатыя, адзін прыгажэйшы за іншага. Дарагія падарункі, залатыя вырабы ды каштоўныя камяні везлі. Але нішто не кранала сэрца дзяўчыны. Ніводзін жаніх ёй не прыйшоўся даспадобы. З усіх яна пацяшалася ды насміхалася, а потым праганяла. Раззлаваўся тады кароль і загадаў Анэлі ўзяць шлюб з рыцарам, які пераможа ў турніры. Перад турнірам жыццё ў замку ажывілася. Сталыя рыцары ўзгадвалі часы, калі яны самі ўдзельнічалі ў спаборніцтвах. Маладыя марылі пра перамогу і славу. Дамы вымалі з куфраў свае найлепшыя сукенкі. У іх быў свой турнір: якая будзе выглядаць найпрыгажэйшай, у якой будзе самае шыкоўнае ўбранне. Моцныя, слаўныя рыцары ў бліскучых даспехах з’язджаліся з усяе ваколіцы. Паўсюль віселі сцягі і гербы, панаваў святочны настрой. Герольд затрубіў у трубу, абвясціў аб пачатку турніру. Доўга і адважна біліся мужныя рыцары. Кожны хацеў заваяваць сэрца прыгажуні Анэлі. Але поспех у гэты дзень быў на баку слаўнага Віценя. Рыцар гэты быў роду знакамітага, характару цвёрдага і паўжыцця правёў у войнах.
Анэля, здзіўленая мужнасцю і моцай Віценя, закахалася з першага погляду. Кароль прызначыў дзень вяселля. Але раптам прыйшла бяда адкуль не чакалі: ноччу прыляцеў велізарны Цмок і, ухапіўшы прынцэсу, аднёс у сваю пячору. Віцень пакляўся выратаваць каханую, чаго б гэта ні каштавала. Выправіўся ён у небяспечнае падарожжа да цмокавай пячоры. Некалькі дзён ехаў праз горы і лясы. А калі наблізіўся да пячоры, дык убачыў жахлівую карціну: паўсюль раскіданыя косткі людзей і жывёл, трава і дрэвы выпаленыя. Стаў Віцень углядацца ў цемру пячоры — нідзе не відаць Цмока. Толькі раптам ускрыкнула за спінаю рыцара Анэля! Абярнуўся ён, а Цмок трымае ў кіпцюрах яго каханую! Вочы гараць, пашча з вострымі ікламі раззяўленая. Зароў Цмок, выпусціў з кіпцюроў Анэлю ды на Віценя кінуўся. Але спрытны Віцень паспеў адскочыць і сустрэў Цмока ўдарам мяча. Звонка біў меч па залацістай цмокавай лусцэ, ажно іскры ляцелі, але пачвары ад таго не было ніякай шкоды. Не прабівае клінок яго тоўстую скуру! Моцна насядаў Цмок на Віценя. Вось ужо кіпцястай лапай разбіў ён у трэсачкі шчыт, вось і меч зламаўся. Схапіў рыцар дзіду, нацэліў у сэрца Цмоку, але ўдарыць не паспеў: цмок крутануўся і абрынуў свой моцны шыпасты хвост на Віценя. Што рабіць мужнаму рыцару? Цмок выбіў дзіду, а болей зброі ў Віценя не было. І схапіў ён тады цмока за хвост ды пачаў раскручваць. Цмок упіраўся, спрабаваў зачапіцца лапамі за зямлю, махаў крыламі, але зрабіць нічога не мог. Віцень раскруціў яго і з усяе сілы запусціў у неба. Паляцеў Цмок высока, амаль да самага сонейка. Падпаліла яно яму крылы, і пачаў цмок падаць. Зваліўся на ўзгорак і ператварыўся ў вялізны камень. Залатая луска, якой была пакрытая цмокава скура, паадлятала ад удару і рассыпалася па зямлі скарбамі, якія да гэтых часоў сям-там знаходзяць у Беларусі. А мужны рыцар Віцень і прыгажуня Анэля пасля ўсіх выпрабаванняў вярнуліся дадому, згулялі шыкоўнае вяселле і жылі сабе шчасліва. Можа, і цяпер недзе жывуць.
19
у д а в і ь н о г а Праз
ніцы У адной хро . ы д н ге е л і л і склада на нашай зямл з ў а р а 16 стагоддзя ц ы у р тк ча а п ў я Пра сілу які здарыўс да сярэдзіны к, а а р д а а ц п ы р вы с ы ё н н апіса конь да спехах . Наравісты о р яп н Д р у цяжкіх да э а ц ц а ы р Р . у д йска ва скінуў у 3-тысячнае во а л а кв а л п ракі і раптам а я. Аднак оў на дно. Яго кам здарэнн д ве с адразу пайш ў та с і аючы ыгімонт, як пераадольв , то ш , м ы ж і вялікі князь Ж у у ытнуўшы вад я настолькі д с гл ў , кі за а р ка а е н р д а рыц ў ага па вялікі князь ста йшоў да бер а А д . , ў ы а д зв ва ка к с іс а ц мр , як сам поты віцязя. ўсяго двойчы га адважнага та гэ ь ц ва а н вельмі ша
Кававы трафей
Мы п’ём ро зную каву: чо рную, з кар вяршкамі... ыцай, перц А маглі б і н ам, малако е ведаць усіх не смеласц м, гэтых смако ь і кемлівас таў, калі б ць нашых пр трапіла на н одкаў-рыца ашы землі п раў! Кава асля бітвы е з турэцкім во ў рапейскага йскам пад рыцарства аўстрыйскім годзе. Падча горадам Ве с бітвы рыца на ў 1683 ры захапілі 5 еўрапейцы 00 мяхоў ка палічылі, што вы . Спярша к ававыя зярн і ўжо хацелі яты – корм д выкінуць мях ля вярблюда і ў раку (бо мелі). І рапта ў, вярблюдаў, м адзін знак н а жаль, не аміты рыца мяхі – як узн р папрасіў агароду за аддаць яму смеласць у каву на наш бітве. Гэты р у зямлюі адк ы цар прывёз рыў першую дадаваць у кавярню. Ён гаркаваты н ж а а прыдумаў п о малаком с й мёд і мал тала надзвы ако. Менаві чай папуляр та кава з най сярод н ашых продк аў.
Абцасы для рыцара
20
носяць толькі дзяўчаты. Цяпер ланцужкі, футры, туфлі ды боцікі на высокіх абцасах х знатных і мужных Але раней такія ўпрыгожванні былі вельмі модныя сярод самы на вопратку, а таксама рыцараў! Рыцары ўпрыгожвалі сябе і брошкамі: іх чаплялі на галаўны ўбор – чапец або бярэт. Вельмі моднымі былі мужчынскія шаравары, якія шылі з дарагіх усходніх тканін і называлі “шаловары”. Мужчыны ўпрыгожвалі вопратку карункамі, стужкамі, бантамі... Паколькі іх жыццё магло абарвацца ў любой бітве, рыцары радаваліся кожнаму дню і любілі насіць вопратку яркіх, жыццярадасных колераў.
Як пахлі рыцары
Высакародныя рыцары і дамы вельмі любілі прыгожа апранацца, а вось мыцца не любілі! Некаторыя мыліся разай два на год. Мець ванну і туалет у тыя часы было сапраўдн . князя га раскошай. Напрыклад, туалет быў у замку вяліка ілі Гэта была глыбокая яміна ў некалькі паверхаў, якую чысц та раз на сто гадоў! А большасць людзей вылівалі памыі прос б са сваіх акон! Уявіце, як пах сярэднявечны горад! Але калі рыцары мелі такую прыгожую і зручную ванну, як у нас, яны р б мыліся штодня – з мылам і шампунем. Памятайце: рыца нашага часу павінен пахнуць добра!
Меч і кніга ы любілі
лі. Ян і і балява л а тады в я л а п і шафаў алі, в к я ь л а в о і к к а ь П л то чарам чы кніг! дамы не рынях. Ве ома тыся к д с і і л Рыцары і х е а м р я ваёй ў куф екаторы лых для с і трымалі с іг у н чытаць. Н ў к а і, т л ы а ч рыдум ію, рыцар ерш Бібл яшчэ не п о каміна п й б а а і н к і, ч іг е н . в к ес рыцараў элігійныя ы р д і пры святл і го л ы а т р ы етак. Ч ці пра п я аповес дамы і дз ы н ь ек і бітваў л я о л б п і а н х н а а з іс ілі ап я і цікавыя бліва люб ынам падабалас а с а ы н ы Мужч . Жанч ам, рыцараў м а ходлівых д л а е з н д ы в і зу х ы ы вы д ра смел у. Аднойч пра стра ь ц а усціла па м у п ў д слухаць п царэўну Дружнен а а н гл с а ы а д, е не м яна наўм а таксам у н е м н а Т ж напрыкла ядзела на піры, ал . у а р ць, Д рыцар ас ала. яго падня аханага б к а а к Дружнен , р і пацалав я п у с і в л іў а ы іл Б х б і а а к л н я ву, , м у алом абн цар, Бава ючы на Ба т – усе яе д ы а с р ір д з е а а я п і п л , а сам , а ка панна стол нож нажом, а ляхетная а ш з а а , т а ы ж іб у ян нібы р нахілілас рванню, ы ч а в а Б “І заліўся ца”. наглядзец а гл а м е н
Надгробкі
Жыццё рыцара было непрадказальным і цяжкім, таму ён з маладосці пачынаў дбаць пра тое, каб пакінуць памяць пра сябе. Паколькі фатаграфій тады яшчэ не было, захаваць сваю выяву на вякі можна было замовіўшы партрэт або скульптуру. Такія скульптуры пасля смерці рыцара змяшчаліся на месцы пахавання. Скульптуры з мармуру рабіліся доўгія гады, і ўвесь гэты час чалавек пазіраваў майстру. На скульптуры рыцар звычайна ляжыць на баку, абапёршыся на руку. Вочы яго заплюшчаныя, як быццам ён заснуў на хвілінку і восьяй. Побач скульптар вось прачнецца. Рыцара выяўлялі ва ўсім аблачэнні, са збро кі-рыцары і цяпер прод змяшчаў фігуру яго жонкі. Праз партрэты і скульптуры нашы могуць усміхнуцца нам, сваім нашчадкам.
21
Наша сяброўка Цікаўка шмат распавяла Васільку і пра Сярэднія вякі, і пра мужных рыцараў ды чароўных дам, і пра беларускую ваяўнічую шляхту. Уважліва слухаў Васілёк, а пасля пытаецца: “ А ці можна сёння дзе-небудзь адшукаць рыцараў? Вельмі хочацца да іх далучыцца!” “Далучыцца да рыцараў – вельмі проста, – праціўкала Цікаўка. – Калі ты бароніш меншых, дапамагаеш старым, не крыўдзіш дзяўчынак, дамагаешся справядлівасці і любіш сваю Айчыну – ты смела можаш лічыць сябе сапраўдным нашчадкам рыцараў. А зброю і рэчы старадаўніх рыцараў ты можаш пабачыць у музеі”.
У Нацыянальным гістарычным музеі Беларусі захоўваецца больш за 450 тысяч прадметаў! І значная частка музейнага збору прысвечаная гісторыі рыцарства і шляхты на беларускіх землях. Тут ты зможаш пабачыць сапраўдныя рыцарскія даспехі і зброю розных стагоддзяў, шляхецкія гербы ды партрэты знакамітых рыцараў беларускага мінулага. Напрыклад, адзіны прыжыццёвы партрэт Льва Сапегі. Гэта быў славуты магнат (магнатамі называлі найбагацейшых рыцараў, якія мелі вялікі ўплыў у дзяржаве). Ён жыў у 16 стагоддзі і праславіўся тым, што склаў для нашых продкаў найлепшыя ў Еўропе законы. Заданне: Абяры кожную трэцюю літару і ты даведаешся, як называўся галоўны зборнік законаў у Вялікім Княстве Літоўскім.
Т В Д У
Ц
М
У
С
А
Ю Т К
Р
Т Л Е А Л
(Рухайся па гадзіннікавай стрэлцы)
Які ж музей без рыцарскай зброі! Улюбёнай зброяй беларускай шляхты была шабля. На жаль, мы рэдка з дакладнасцю можам сказаць, каму належала тая ці іншая зброя. Аднак у Нацыянальным гістарычным музеі захоўваецца шабля з подпісам – “Караль Станіслаў Радзівіл – ваявода віленскі”. Караль Станіслаў – слаўны шляхціц, абаронца сваёй Радзімы. Ён жыў у 18-м стагоддзі, у вельмі цяжкія для краіны часы. Усё сваё жыццё ён змагаўся супраць ворагаў за незалежнасць Вялікага Княства Літоўскага. Караль Станіслаў быў вясёлым чалавекам і да ўсіх звяртаўся “пане каханку”, што значыла “мой дарагі” – за гэта і сам атрымаў мянушку “Пане Каханку”. Таксама яго называлі “беларускі барон Мюнхгаўзен”, бо ён любіў расказваць дзіўныя і часам непраўдзівыя гісторыі пра свае неверагодныя прыгоды. Караль Станіслаў Радзівіл любіў прыгожае адзенне, а таксама прыгожую зброю. Больш даведацца пра гэту шаблю ты зможаш у нашым музеі.
22
Калі ты цікавішся гісторыяй і хочаш з карысцю правесці вольны час – смела выпраўляйся на пошукі слаўных рыцараў і чароўных дам! У Мінску існуе шмат розных гурткоў для аматараў Сярэднявечча і гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Ты можаш абраць любы з іх!
Клуб гістары чнай рэканс трукцыі “Гівойт” займ аецца рэканструкц ыяй (узнаўле ннем) культуры Вя лікага Княст ва Літоўскага 1 5-16-га стаго ддзяў: даспехаў, зб роі, касцюм аў і прадметаў штодзённага жыцця. Клуб удзель нічае ў фес т ы валях сярэдневеч най культур ы не толькі ў Бела русі, але і за мяжой.
Вандроўны тэатрык “Гістрыён” першапачаткова ўзнік як танцавальны калектыў, але цяпер удзельнікі клуба займаюцца не толькі танцамі эпохі Сярэднявечча, але і народнымі танцамі Беларусі і іншых краін свету. Яны таксама ўдзельнічаюць у фестывалях сярэднявечнай культуры як тэатральная трупа. Нават у зімовыя халады тут не будзе сумна дзякуючы вясёлай кампаніі і актыўным рухам! :)
Ну, а які ж рыцар без надзейнага каня? Коннагістарычны клуб “Залата я шпора” кожнаму ўдзельн іку дапаможа знайсці нешта сваё – ад рамантычнага Сярэднявечча да Дзікага Захаду! Удзельнікаў клуб а аб’ядноўвае не толькі цікавасць да гісторыі, ал е і любоў да коней.
23
ануем табе чытаў часопіс! Прап ты а лів аж ўв кі ль слага ко ваўся памочнік даро Давай праверым, на зы на як а, цц да ве анку і да разгадаць крыжав алі). Поспехаў! кі (слова па вертык вя ія дн рэ Ся ў ра рыца
Па гарызанталі: 1. Абарончае збудаванне і ўмацаванае жытло рыцараў. 2. Халодная зброя з выгнутым лязом. 3. Агульная назва для конных воінаў у Сярэднія вякі. 4. Так называлі хлопчыка, які знаходзіўся на службе ў знатнай асобы; таксама гэта першая ступень да пасвячэння ў рыцары. 5. Так называлі рыцараў у Вялікім Княстве Літоўскім. 6. Урачыстае спаборніцтва рыцараў. 7. Звод правілаў паводзін, якіх павінен быў трымацца рыцар. 8. Абарончы рыштунак рыцара. 9. Выява на шчыце рыцара, якая лепш за ўсё распавядала пра яго якасці. 10. Фантастычная істота; галоўны вораг рыцараў у казках.
1 2
6
5
8
4
3
7 9 10
Слоунiчак Вершнік
(коннік) – воін на кані. кага войска.
княс Дружыннік – ваяр або воін
етаў, неабходных
адм Рыштунак – сукупнасць пр насці.
для якой-небудзь дзей
24
га войска.
Харугва – атрад рыцарска
Адказы: С. 6 - 46 кароў. С. 13 Рэбусы: Бітва, слава, конь, герб, замак С. 15 Лічба 31 32 35 42 45 55 Літара в і л ь н я С. 16 Адрозненні:
Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь запрашае здзейсніць захапляльнае падарожжа ў мінулае! Дзяцей мы запрашаем на музейныя заняткі: «Далёкіх прадзедаў запавет», «Вандроўка па палескім падворку», «Лялькі з бабулінага куфэрка», «Археалагічныя раскопкі», «Сакрэты ткацкага рамяства», цыкл заняткаў «Адкуль наш род». Кожны знойдзе для сябе нешта цікавае і ў залах пастаяннай экспазіцыі: «Беларусь у партрэтах і геральдыцы XVI-XVIII стагоддзяў», «Мастацтва ў гарадской культуры канца XIX – пачатку XX стагоддзяў», «Вялікая прэзентацыя музейных рэліквій: 79 прыступак углыб гісторыі». Наведвальнікаў не расчаруюць экспазіцыі і выставы філіялаў Нацыянальнага гістарычнага музея: Музея прыроды і экалогіі, Музея гісторыі беларускага кіно, Музея сучаснай беларускай дзяржаўнасці, Музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры, Дома-музея I з’езда РСДРП.
С. 22 Статут С. 24 Крыжаванка: па вертыкалі: 1. Замак; 2. Шабля; 3. Рыцар; 4. Паж; 5. Шляхта; 6. Турнір; 7. Кодэкс; 8. Даспех; 9. Герб; 10. Цмок; па гарызанталі: Збраяносец Адукацыйна-забаўляльны гістарычны часопіс для дзяцей “Музейныя вандроўкі” Галоўны рэдактар: Дар’я Астрагаловая Рэдакцыйная калегія: Кацярына Далінская, Сяргей Ганчарэнка Карэктура: Паўліна Скурко Мастак/дызайнер, вёрстка: Кацярына Першына Мастак: Ганна Васільчыкава (с. 8-9) Аўтары тэкстаў: Дар’я Астрагаловая (с. 4-5, 6-7, 10-11, 12, 17, 22-23) Ганна Васільчыкава (с.8-9, 24) Вольга Галаско (с.13, 18-19) Сяргей Ганчарэнка (с.4-5, 16, 20-21) Паўліна Скурко (с.4-5, 18-19) Аўтары фотаздымкаў прадметаў са збораў Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь: Алег Лукашэвіч, Андрэй Аляксееў (с.22) За падбор і прадастаўленне ілюстрацый дзякуй Змітру Герасімовічу
Дадатковую інфармацыю ты можаш атрымаць: Тэл.: (8-017) 327-43-22, 327-48-27 Сайт: http://histmuseum.by/ Наш адрас: г. Мінск, вул. К. Маркса, 12
25
Праекты кампаніі velcom для дзяцей
Дабрачынны праект #velcombegom velcom працягвае кампанію па зборы сродкаў на будаўніцтва новага будынка Беларускага дзіцячага хоспіса. Кожны абанент velcom да 31 снежня 2015 года можа адправіць на кароткі нумар 2015 паведамленне з тэкстам velcombegom або патэлефанаваць на гэты нумар, і з яго рахунку спішацца 10 000 рублёў на карысць дзіцячага хоспіса. У верасні кампанія velcom ужо перадала дзіцячаму хоспісу першы транш у памеры 231 500 000 рублёў. Гэтая сума была сабраная ў выніку ахвяраванняў на кароткі нумар 2015 і дабрачыннага дзіцячага забегу #velcombegom. 6 верасня пад патранажам пасла дабра кампаніі velcom Аліны Талай ў Парку Перамогі прайшоў забег у межах акцыі #velcombegom, у якім узялі ўдзел больш за 500 хлопчыкаў і дзяўчынак.
Сацыяльны праект «Чытаем па-беларуску з velcom» 8 кастрычніка ў Мінску прайшоў першы ўрок новага адукацыйнага праекта «Чытаем пабеларуску з velcom». Цягам 3 месяцаў больш як у 30 школах Мінска, а таксама ў 2 школах для дзяцей з асаблівасцямі развіцця пройдуць урокі па адмыслова распрацаванай праграме. Вучні 2–3 класаў не толькі пазнаёмяцца з сучаснай беларускай літаратурай і пісьменнікамі, але і атрымаюць практычныя лінгвістычныя навыкі. Ініцыятарам праекта з’яўляецца кампанія velcom пры падтрымцы Камітэта па адукацыі Мінгарвыканкама. Настаўнікамі праекта «Чытаем па-беларуску з velcom» стануць: беларускі дзіцячы пісьменнік, галоўны рэдактар часопіса «Вясёлка», лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь Уладзімір Ліпскі, пісьменніца, лаўрэатка Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь Раіса Баравікова, пісьменніца-казачніца Алена Масла, паэтка і публіцыстка Таццяна Сівец, а таксама вядомы беларускі акцёр і тэлевядучы Юрый Жыгамонт.
Супрацоўніцтва з арганізацыяй «Дзеці. Аўтызм. Бацькі» 1 кастрычніка міжнародная дабрачынная грамадская арганізацыя «Дзеці. Аўтызм. Бацькі» і кампанія velcom абвясцілі аб пачатку супрацоўніцтва. Пры падтрымцы velcom зараз распрацоўваецца арыгінальны праграмны прадукт «Камунікатар для дзяцей і дарослых з аўтызмам». Гэты мабільны дадатак будзе даступны для запампоўкі ўжо ў снежні 2015 года. Таксама 1 кастрычніка ў галоўным офісе кампаніі velcom у Мінску адбылася прэзентацыя фотавыставы «Аўтызм. Мяне гэта тычыцца» – сумеснага фотапраекта арганізацыі «Дзеці. Аўтызм. Бацькі» ды дзіцячага і сямейнага фатографа Марыі Шаўчэнка. Фотапраект «Аўтызм. Мяне гэта тычыцца» – гэта адзінаццаць сямейных фотапартрэтаў, героямі якіх сталі не толькі дзеці і дарослыя з аўтызмам, але і іх родныя браты і сёстры.